Jetz muss ich de Leit, di mei Schdiggelcher leese doch e’mol ebbes saan, denn vill vunnen honn oft di greeschde Schwiirichkeide middem Leese, vumm Redde ganz ze schweiche.- Also Mundart is ebbes, so wi sich di Kleene-Leit frihjer unnerenanner ve’schdännicht honn. Mehr wa das nit! Do hot’s kee grammadische Fehler gebb, kee Rechtschreiwefehler, Kommas setze hot’s aach nit gebb, wo hiin? Nor wenn eener Luft gezoo hot, dann wa de Satz ze Enn. Es wa eichendlich eenfach ze lerne un wi merr mei Mudder es Schreiwe beibringe wollt saat’se:“Bub, schreibe so wi de schbrichst, dann is’es richdich!“ Dodebei hot di Mudder immer es Mailche ve’zoo, weil’s dann besser geklung hot. Wär em Hochdeitsch ähnlicher, hot’se gemeent. Di Schlee vumm Lehrer, di ich desdeweeje infange musst, di kann ich nit mehr widder gewwe, do duut merr heit noch devun de Hinnere weh. Awwer ich honn’s gelernt – es Mundartschreiwe. Hochdeitsch honn ich ni richdich gekonnt! Ganze Velkerschdämm kenne nit schreiwe un aach nit leese, unsereener konnt Hochdeitsch in Brocke, Mundart fliißend redde un schreiwe! Wemmer so will, wa ich mehrschbrachisch gebildert: Hochdeutsch, Plattdeutsch un dorch di Nas e’bißje, Englisch un Franzeesich awwer nor in Breggelcher un das mit Hänn un Fiiß. Ald bin ich debei worr, trotz dene Malesse di aan mich kame. Ja un Jiddisch kann ich aach noch e’paa Werrder, denn di sinn in de Kreiznacher Mundart mit ingebunn. Di Kreiznacher Mundart is aach desdeweeje eenfach, weil mir in eenem Wort odder in eenem Satz uff unser Art e’me annere saan kenne was merr meene. Annere Leit missde minuddelang ve’zehle, bis merr weeß was di gemeent honn. Mir Kreiznacher sinn dodebei oft direkt, hi un do aach e’bissje gewehnlich un schroff, was nit jeder honn kann, doch das is Mundart vun de Gass! Doch wi mir Kreiznacher so sinn, hommer dodebei Abschdufunge, doch di sinn for Leit vun de Gass gewehgnunbgsbederfdich. Es gibt jo in Kreiznach aach di sogenennde „Feine-Leit“, di di Supp mit de Gawwel esse. Di redde dann es „gehowene Kreiznacherisch“, in Aanlehnung aan di Kreiznacher Mundart, weil’se aach dezu geheere wolle. Weil awwer de „Bildungsschdand“ vun dene gehoowe is, di Leit uff de Hehjer-Schul ware, ve’leicht aach noch schdudiirt honn, dass sinn dann di Kreiznacher aus de owwerscht Schublad. Jetz kennt merr jo Bicher driwwer schreiwe, warum un wiso das alles so is, wi’s is, un weil mei Schdiggelcher so schwer ze leese sinn, doch do muss ich alle Sorde vun Kreiznacher un de Nicht-Kreiznacher saan: Ich gewwe merr di greescht Mih um eich uffzekläre, denn desdeweeje soll jo keener dumm schderwe, weiler mei Schdiggelcher nit leese kann. Er soll bei-mich komme, ich leese’sem vor.
1 Kommentar
Um de ald Shakespare e’mol ze bemihje, der in seim berihmde Hamlet-Monolog saat: „Sein oder Nichtsein, das ist hier di Frage.“ muss ich mich awei in dene alde Johr aach selbscht frooe: „Hombes, geht’s awei noch um’s „Erleben“ odder nor noch um’s „Iwwerleewe“?“ Wemmer moijns uffschdeit is es eerschde was merr heert di Corona Inzidenz-Zahle. Wi viil nei Mensche’s betroff hot, wi viil sinn geschdern geschdob, wo darf merr geschitzt odder ungeschitzt noch hiin gehen, was for Gesichtsmaske is di richdich, hot eem schunn di Isolation betroff, muss merr schunn deheem bleiwe, darf merr nor noch aus de Fenschder gugge, is Luftschnappe noch genehmicht? Ja Hombes, wi leebsche weider? Wenn de debei noch alt un gebrechlich bisch, dann komme noch mehr Fraache uff dich zu. Ob’s Leewe iwwerhaupt noch sinn macht. Gibt’s noch e’mol Kriich? Was wolle di „Griine“ middem Gas beweeche? Wo soll de Schtrom herkomme? Musche dich noch e’mol schbritze losse? Werrd jeder geimpft, kannsche derr noch alleen helfe, in de neegscht Zeit, hasche schunn di Gripp? De Dokder saat, merr sollt sich unbedingt aach geeje di „Gürtelrose“ impfe losse, äldere Leit unbedingt. Uff was for Gebortsdaach darf merr iwwerhaupt noch gehen? Darf merr noch im Cafe sitze, ohne mit seim Leewe ze schbiile?
Bei all dene Iwwerleechunge saat ich heit moijn am Schdammdisch, (wo vun e’mol 16 Mann, nor noch fünnef komme) iwwer mei Freind Helmut:“Weesche was Helmut, awei in dere Zeit geht’s nit mehr ums Erleewe im Leewe, awei geht’s ums Iwwerleewe! Merr misse gugge, dass merr dorch komme, egal wi! Ob merr Gebortsdaach feijere odder nit, aan de Beerdichung vun Freinde teilnemme odder deheem bleiwe, ob merr bei de IKEA fahre in kaafe odder besser middem HInnere deheem bleiwe, kee Mensch mehr inlade, bei keene mehr gehen! Das is unser Zeit awei, do misse merr dorch! Dengk draan Helmut, merr misses Iwwerleewe iiwe, eagl was uns geblibb is. Es is eh nit mehr viil devun do!“ Er musst merr recht gewwe, de Tennisfreind Helmut; doch Tennisschbiile, das deet’er noch, saat’er. De Abschdann wär jo groß uffem Tennisplatz groß genuch. Er wisst oft ganit mehr geeje wen er geschbiilt hätt, so weit wär‘rer entfernt gewees vun seim Geejeiwwer. Nor aan de Uffschläch deet’ern erkenne. Das sinn Zeite awei! …jetz ist die schönste Zeit – singe di Jächer seit zweehunnert Johr, wenn’se noch singe kenne, vor lauder „Jagdfieber“ un Altersschwäche. Der „wilde Jäger“ is e’Virus, der em Mensch scheint’s aangebor is, noch aus de Urzeit her, wo’se mit „Pfeil und Bogen durchs grüne Tal gezogen kamen“ un sich ihr Middaachesse „erlegen“ mussde. Der „Triib“ is bei viile Männlein wi Weiblein aangebor un es gibt for so Leit nix Scheeneres, als wenn e’Inladung kimmt, mit uff di Treibjacht zu komme ( nit jeder hot e’eichen Rewiir). Dann awwer! De Adrenaliin-Schbiil schdeit uff hunnert! Alder schitzt vor Torheit nit! Di Brill werrd hoddich gebutzt, das muss lange, de Jachtschein hot merr jo schunn vor zich Johrzehnde gemacht, di Flint un di Bix, si streut ein wenig, dabber noch ins Jachtaudo, di griine Schdiwwel aan – es griingetarnte Jobbelche hoddich noch iwwers flauschige griine Hemd un ferrdich is das Jägerlein – „..im gras-grünen neuen Jäckelein (Struwwelpeter)“ kann’s jetz losgehn. - Ums Hoor hädder noch di orangchenisch West ve’gess, di heit jeder Jächer bei de Treibjacht aanhonn muss, weeje de Vorschrift. Es wa so weit, di Treibjacht konnt losgehn! Do kam ich mit meim Audo um di Montforter Kurv. - Links un rechts een Jächeraudo, kleene un grooße viireggiche for ins Gelände, di mit hinne zum uffklappe, wejem Inlaade vun de Kadaver. In de Kurv musst ich aan de „Wildschütze“ mit de orangchenische Weste draan vorbei fahre. Di beese Blicke gehen merr heit noch no. Rechts im Hang, er wa voller Geschtripp sinn di Hunde e’rumm gelaaf fors Wild, egal was kimmt, uffzejaa. Di Jächer honn owwe un unne vumm Hang gesess odder geschdann un kee Vih hatt di Changs gehatt draan vorbei ze laafe. Di Schwiirichkeit hot nor in dem Fall beschdann, dass de Jächer vun owwe, kee Jächer vun unne iwwer de Haufe schiißt; umgekehrt wars genau so. E’ganz schwiirich Unterfange, so e’Treibjacht un dann noch Audos zwische de Fronte!! Ich kam dorch un kee Bix hot gerabbelt, was fore Glick! Wi ich am neegschde Daach vun meim Freind Kall, der hinnerm Wald wohnt, geheert honn, wa di „Strecke“ ergiibig. 6 große Wildsai un aan di zwanzich Reh muschde im ganze Rewiir ihr Leewe losse. Halali un horrido honn’se beschdimmt gebloos, doch geheert honn ich kee Toon, ich wa froh, dass ich so devun kam, ohne Kweerschläjer. Dass unser Kreiznacherisch gewehnungsbederfdich is, das kriin ich alle Daach ze heere. Debei gebb ich merr jo Mih nit in di unnerscht Schublaad ze greife, wo di alde Kreiznacher ihr Werrder un Schbrich ve’grab honn. Hi un do falle merr dann Werrder in, di werklich schunn ve’lor gang sinn, doch di in di heidich Zeit basse deede.
Jetzt werrd’s Gas jo widder deijerer, noch deijerer wi’s di ganz Zeit schunn wa, un merr heert, dass driwwe in Ostdeutschland di Braunkohlegruuwe ganz schdillgeleet werre solle. Es kimmt so weit, glaabt merrs! Jetz ware di Brigetts, di aus de Braunkohle jo gemacht werre aach schunn vor hunnert Johr e‘deijer Brennmaterial, was sich nit jeder Kreiznacher leischde konnt. Holz un Kohle, aach Koks is ve’feijert worr, doch das Zeich wa im Nu ve‘brennt un di Hitz wa aus’em Schornschde! Awwer Kreiznacher wussde sich ze helfe! Unne aan de Ellerbach schdande große Gerberheiser, wo di Ledderhäut domols gegerb worr sinn. Als di vun de Bauerer gebracht worr siin, kame di Häut vun de Kih un de Gail in grooße Boddich. Ja un in dene Boddich kam devor di Rinde vun de Kreiznacher Kribbel-Eechebeem, di domols iwwer di ganz Hardt gewax sinn. Di Rinde vun dene Beem kame in di mit Wasser gefillde Boddiche un mussde in feine Fasere kleengetreet werre. Do hot’s schbezielle Leit defor gebb, di e’gut Nadur hadde, denn es hot ferrchderlich geschdungk! Di Männer, aach als schunn halbwichsiche Buwe musste di „Lohe“, so hot merr das Zeich genennt kleen un in lange Fasere treede. Mir Kreiznacher saan iwwer treeten aach dabsche. Un somit hatt das Kind sei Name: Lohkäsdabscher. Das Käs odder Kees in de Mitt vumm Wort kam doher, weil di ausgelaucht Loh e’weiter Ve’wendung gefunn hot. Di kleenfaserich Eecheloh is no daachelangem Dabsche als Brabbes in Kischtcher, di e’bissje greeßer ware wi e’Ziggakischt, abgefillt worr un zum Truggene uff große Geschdelle uffgesetzt worr. Wenn di Loh dann dorch di Sunn im Summer forztrugge wa, sinn di Lohbrigetts aan di Kreiznacher Leit ve’kaaft worr. Mei Vadder hot merr immer vun dene „Lohkeesdabscher“ ve’zehlt, bei dene er aach als Halbwixicher oft mitgedabscht hätt. De Lohn wäre zwee Brigetts gewees, di deno bei seiner Mudder „lichter-loh“ (Stubelpeter) iwwer Nacht gebrennt hädde. ..hot de kleen Heintje domols geschmeddert un jed Omna is ve’laaf wi de Zucker im Kaffee. Jetz is de Heintje heit jo e’alder Mann un er schmeddert sei Liidche vun de Oma nit mehr, doch Omas waxe no! Si duun perseenlich nix defor, doch das ergreifende Erlebnis Oma ze werre, das kimmt alle Daach vor. Unbedarft leeft e’Fraa, wenn’se Glick hot schunn in ihre verzicher Johre do e’rumm, dengkt aan nix Beeses, wenn ihr Dochder odder Schwiirdocher kimmt un pischbert’er leis ins Ohr: „Mudder, mir kriin ebbes Kleenes!“ Ze eerscht meent di zukinfdich Oma si deet de Halt unner de Fiiß ve’liire, doch dann seet’se: „Ei wann iss’es dann so weit?“ in eenem Schwall geht’s weider: „Was gibt’s dann? Habt’er schunn e’mol gugge geloss? Wi soll’s dann heeße? Entbinnsche deheem odder gehsche ins Krankehaus? Hol der nor e’gut Hebamm! Ei was seet dann Dei Mann? Werrd devor noch geheirat, das Kind muss doch ehelich sein, odder? Och was honn ich e’Glick! Oma wollt ich jo schunn immer werre! Gebb dem Kind nor e’scheene Name, kee so ve’rickde, wi’se awei honn. Alde Name, so wi em Uroba seine: Kall, was fore scheene Name!! Ach, was fore Schbass de merr gemacht hosch!“
“Ei Mamma, beruhich Dich doch e’mol! Ich kriin kee Kind, unser Hundche, de kleen Chino kriid Junge. Merre honn e’Moment nit owacht gebb un schunn wa’s bassiirt! Ei mei Freind un ich merr freije uns jo so, egal was debei e’raus kimmt.“ „Ja was is dann de Vadder fore Rass?“ „Em Nochber sei ve‘rasst Dackelche, e’goldicher Hund! Wi’ers hiinkriid hot wisse merr nit, nor schwanger iss’er, unser Hund. Mit Oma-werre do musche noch waade, merr heirade de eerscht noch.“ „Widder nix - un ich honn mich schunn so gefreit!“ Di perseenlich Anredd in de Kreiznacher Mundart is unkompliziirt. Mit Leit wo merr weeß wo‘se herkomme, hot unsereener kee Schwiirichkeide. Merr is schnell midden kondant, merr werrd ebbes vunen gewahr, wo merr in der per „Sie-form“ schdunnelang defor brauche deet bis merr dehinner käm, un merr wär immer noch falsch informiirt. Merr redde di uns fremde Leit mit „Sie“ aan, un wemmer merke, dass merr di selb „Temperadur“ honn, dass de Geejeiwwer eem sympadisch is, dann wexele merr schunn im eerschde Satz di Grammadik: „Saan’se e’mol, sinn „Sie“ vun auswärts odder „bische“ vun do?“ Wenn eener dodruff kee bassend Antwort hot, dann kammer mit „Sieze“ es Geschbräch weiderfihre. Di Dischdanz werrd awwer greeßer, das muss merr wisse. De Reschbekt, der middem „Sieze“ ve’bunn is, lässt di Unnerhaldung oft trugge werre. Merr werrd vornehm un ve’leicht aach heeflich, wemmer so ebbes noch druff hot. Mich hot’s Unglick vor ville Johre noch voll getroff, als ich 1946 uff de Schbarkass aangefang honn ze schaffe. De Direkder wa noch e’Kommisskopp vun 14/18 un Vorsitzender vumm Kriicherverein. Der hot mich uff de Ingangstrepp begriißt:“Wo will „Er“ den hinn?“ Ei ich wa ganz err un saat: „Er“ will sich vorschdelle. Ich deet geere Lehrbub bei der Schbarkass werre.“ De Herr Direktor Müller wollt mit „Herr Direktor“ aangeredd werre un weeje dem, merr hot’s ve’gess! Er awwer wollt sich mit de Aanredd in de „dritten Person“, also mit „Er“, der Reschbekt ve’schaffe, der ihm annerscht ve’leicht nit erbracht worr wär. Merr honn all „geduckt“, wenn’er kam un wi err hommer geschafft, wenner eem iwwer di Schuller geguckt hot un saat:“Er arbeitet aber langsam. Der Dhonau in der Sparabteilung tipp doppelt so schnell wie „Er“.“ Reschbekt hadde merr keene vorem, nor Ängscht, di hodder seine Leit gemacht. So gesihn is di Aanredd in de Grammadik nor e’Sach vumm soziale Gefäll. Desdeweeje redd ich no fuffzich Johr Schbarkassediinscht heit nor noch Kreiznacher Mundart, wo merr in zwee Minudde weeß, wen merr vor sich hot. „Gelle, Du bisch doch es Biddebennersch Kall? Duun’se doch e’mol di Maske vun de Nas, dass ich Dich besser sihn kann. - Och, entschuldigen „Sie“ bitte, ei „Sie“ sinn jo e‘ganz anner wi ich gemeent honn, der „Sie“ wäre. Nix for ungut! Falle‘se nit!“ So heert sich Kreiznacherisch im O-Ton aan. Gewehnungsbederfdich, doch wemmers kann is’es scheen!
|
AutorKarl Rudolf Hornberger alias „de Hombes“ ist ein Fotograf und Mundartdichter aus Bad Kreuznach im Tal der Nahe am nördlichen Rand des Nordpfälzer Berglandes. Seine Mundartglosse "Em Hombes in die Fiiss gelaaf erscheint regelmäßig im "Oeffentlichen Anzeiger". Kategorien
|